ساناز سید اصفهانی میس شانزه لیزه در جزیره ای در کهکشان
SS:
"Gandi Sokağı"nda Bir Gezinti / Çevirmen Turgut Say, İranlı yazar Sanaz Seyed Esfahani ile söyleşti
Gandi Sokağı’nın tohumu ilk hikâyeyle atıldı. Isırılmış elma gerçek birinin lakabıdır. Bu hikâyeyi yazarken çocukluğuma geri döndüm ve ister istemez birçok kişiyi hatırladım. Tam da burada dediğin gibi hayatımın ekseninde olmayan bu kişileri hatırladıkça onlar hakkında birer hikâye yazabilirim diye düşündüm. Bu zaten sinemada da kullanılan bir teknik. Kamera biri üzerine odaklanmışken etrafı da çeker ve oradan geçen birilerinin peşine de takılabilir. Ben de bilinçli olarak aynı şeyi yapmak istedim.
SS:
Hmm… (gülüyor), Ben bu soruyu nasıl yanıtlayabilirim? Peki, siz nasıl yanıtlarsınız? Bana kalırsa bu soru da çok samimi değil. Aslında sizin iki yüzlülük dediğiniz bu özellik modern insanın sevimsiz bir özelliğidir. Sanal dünyada bu iki yüzlülük hep yaşanıyor. Bu hikâyeyi ben de beğeniyorum. Ama bence burada asıl karşılığını bulamadığı için yozlaşan şey samimiyettir. Bakın, Fatih Akın’ın Duvara Karşı filmini hatırlayın. Filmin kadın kahramanı bir sahnede kendisiyle ilgili çok samimi bir itirafta bulunur. Ama adam onu anlayamıyor. Kızın samimiyeti karşılıksız kalınca da kız içki şişesini kırıp bileğini kesiyor. Bu hikâyede de birbirini en son on sene önce gören iki kadın var. On sene önce henüz devrim olmamış. İkisi de sosyal konumları iyi, rahat ve gamsız hayatlar yaşıyor. Sonra yaşanan devrimle birlikte hayatlarımız değişiyor. Hikâyedeki iki kadının da zor dönemleri oluyor. Artık ikisi de o gamsız kızlar değiller. Sorunları var. Modern insan çaresizce yalana sığınabilir; bu, sanal dünyada sık rastlanan sıradan yalanlardır ama aslında bu derindeki gerçekleri yok etmez. Burada da öyle. Evet, küçük yalanlara sığınıyorlar ama arkasındaki gerçekler de ortada. Bu hikâye bu yüzden çok hüzünlü.
SS:
Bu çok acımasızca! Aslında ben İrec’i tanıdım. Yurt dışında sanat eğitimi gören biriydi. Devrim sonrası bir ara havalimanları kapatıldı, o da o esnada İran’daki sevgilisinden ayrı düşmüştü. Aslında ben bu hikâyede devrimin yarattığı o toplumsal kesintiyi anlatmak istedim. Tabii İrec’i bir ayakkabı boyacısı kalıbına sokan, onu dilsizleştiren benim. Hikâyede İrec’in sevdiği kadının küçük kızına duyduğu ilgiyi pedofiliye yoruyorsunuz. Pedofili var mı? Evet, öyle gözüküyor ama aslında öyle değil. Devrim biz İranlılar için zamanın bir yerde dönüp kalışı gibidir. İrec’in hikâyesi gibi yarıda kesintiye uğrayan ve yozlaşan bir aşk…
SS:
Doğrudur, bu hikâye benim en çok sevdiğim hikâyem. Ayrıca çok iyi yazıldığını da düşünüyorum. İyi eserde yazar sadece bir kanaldır, eser kendini yazdırır ve bu hikâyede de aynen böyle oldu. Aslında ben ilk önce materyal toplar sonra yazarım ama bu hikâyede öyle olmadı. Bir gece kendimi çok mutsuz hissediyordum, öyle ki ölmeye karar vermiştim. Vasiyetimi yazmak için bilgisayarımın başına geçtim. Çok mutsuzdum. Bunu yazmak isterken birden ekranda şu cümleleri gördüm: “Çok mutluyum. Sanırım kimse benim gibi mutlu değil ve olamayacak. Olabildiğince mutluyum…” Bilerek bir yalanı yazıyordum ama bu yalan gerçeği örtmek için değildi, kışkırtılarak daha da açık bir şekilde ortaya çıkarmak içindi. O gece birkaç sayfa yazıldı, ertesi gün yazılanları okurken oradaki kimi cümleler bana uyuşturucu kullandığım dönemi çağrıştırdı ve ben birden kendimi bu hikâyenin içinde buldum. Burada söylenen şeyler hem yalan hem doğrudur. Evet, biz bazı şeyleri İran’da açık açık söyleyemiyoruz ama daha açık söylenen yerlerde de aynı sıkıntılar mevcut. Bizde bu konular ahlaki olarak konuşulmaz ama bu engelin olmadığı demokratik ülkelerde de sonuç farklı değildir. Ben bu hikâyedeki suç unsurlarını gazetelerden anımsıyordum. Yani bir şekilde yazılı basın bu tip olayları haber ediyor ama belki onu açıkça tartışamıyoruz. Buradaki terk edilmiş ev, eski eşyalar bu havayı ben yarattım; bu kitabın kapağının ressamı sayın Khakdan’ın da eserlerinde bu terk edilmişlik teması var. Bu terk edilmişlik devrimden sonra hayatları altüst olan veya kendi ülkelerini terk etmek zorunda kalanları simgeliyor. Kadınlara gelince evet, kadınların sessiz kalışı bizim toplumumuzda ciddi bir sorun. Ama bunun kaynağında sadece din yok, gelenek ve töreler de var. Bu bakış açısı yasaları da etkiliyor. Modern toplumlarda kadın ve erkek eşitliği bir hikâye. Bir kere her şeyden önce yasalar bile bu eşitliği sağlarsa toplumun bakış açısı erkekten yanadır. Ama benim burada anlatmak istediğim en önemli şey, bir ailenin parçalanma hikâyesidir. Bir yerde devrimin de etkisi olmuştur. İran toplumunda üzerinden kırk sene geçmişse de devrim hâlâ sindirilebilmiş değil. Devrim sonrası yaşanan somut bir terk edilmişliğin izleri ne yazık ki hâlâ yaşanıyor.
SS:
Bu kız bir yerde hayatımın bir bölümündeki beni temsil ediyor. O yüzden de bu hikâyeyi o dönemimi çağrıştırdığı için sevmem. Evet, belki bu yüzden ona isyan etmek yerine onu izlemeyi yeğliyorum. Uzun süre anneannemle beraber yaşadığım ve bütünüyle onun hayatından kendimi sorumlu tuttuğum hatta diğerlerinin de bunu beklediğini düşündüğüm bir dönemi yazdım. Aslında eminim ki kadın okuyucularım bu kitapta kendilerini bulacaklar. Evet, kadınlarda bu ikilem ve tedirginlik, bu emin olmayan duruş mevcut ama bu bir eksiklik değil, sadece bir davranış biçimidir. Ben bunu hiç yadırgamıyorum, yani görüntüde modern olduğu halde özde geleneklerini sayan veya dindar olan kadınları yadırgamıyorum. Bu tuhaf görünebilir. Yani bu ikilem bir ıstıraba sebep oluyor. Ama bunun sebebi biz değiliz. Bütün güç erkeklerde toplanınca kadına kalan tek çare kurnazlık ve iki yüzlülüktür. Bu kadının özünde yoktur, bir yerde erkeklerin kadınları ittiği bir davranış biçimidir. Ben eşitliğe inanmıyorum, evet hukuksal olarak eşit olmalıyız ama yapı olarak, kişilik olarak farklıyız. Bu kısa hikâye bir zaman kesitinde bir kızın iç dünyasının fotoğrafını çekiyor. Hayır, erkeklerin üstünlüğüne inanmıyorum ama gücün ve güç araçlarının erkeklerde olduğunu inkâr edemem. Erkeklerin hukuksal eşitsizlik ve kabalıklarından kaynaklanan bu güç, kadınların davranışlarında bir ikilem ve tedirginliğe yol açıyor.
ترجمه کتاب خیابان گاندی نوشته ساناز سیداصفهانی توسط تورگوت سای در ترکیه از انتشارات لوتوس روانه ی بازار کتاب گشت .
ساناز در این کتاب یک طراحی هوشمندانه هست که مرا خیلی تحت تاثیر قرار داد؛ شخصیت های بی اهمیت یک داستان در داستان دیگر شخصیت اصلی می شود این به نوعی مدل کوچکی از واقعیت است افراد حاشیه ای زندگی ما در داستان زندگی خودشان ویا داستان دیگران بازیگر نقش اصلی هستند. آیا تو آگاهانه چنین چیزی را طرح کردی یا کاملن اتفاقی است؟
بذر خیابان گاندی در داستان اول کاشته شد. سیب گاز زده نام مستعار یک شخص واقعی است. در حین نوشتن این داستان به دوران کودکی ام برگشتم و به ناچار به یاد افرادِ زیادی افتادم. همان طور که تو اینجا گفتی، وقتی یاد این آدمهایی افتادم که توی محور زندگیم نبودند ، فکر کردم میتونم در موردشون داستان بنویسم. این تکنیکی است که قبلاً در سینما استفاده می شد. در حالی که دوربین روی شخصی فوکوس میکند، محیط اطراف را نیز ثبت میکند و میتواند شخصی را که از آنجا عبور میکند دنبال کند. من آگاهانه می خواستم همین کار را انجام دهم.
داستان دوم کتاب در فارسی پیچ پیچک که در ترکی به خواست تو نام آکواریوم شکسته را انتخاب کردیم داستان محبوب من است و اعتراف می کنم که یکی از بهترین داستان های کوتاهی است که خوانده ام و اصلن خیابان گاندی را هم به عشق این داستان ترجمه کردم. در این داستان دو زن که همدیگر را قبل از انقلاب می شناختند بعد از تقریبا ده سال بی خبری در یک مغازه فروش اجناس دست دوم عاریتی واقع در خیابان گاندی تصادفا همدیگر را می بینند. هر دو زن از این ملاقات غیر مترقبه ، صمیمانه خرسندند اما در گفتگویی که بینشان شکل می گیرد بر خلاف این صمیمیت به نوعی حفظ ظاهر غیر صمیمی معطوف شده و دائم به هم دروغ می گویند. این سوال چند مدتی است که در ذهن من است؛ چرا چنین شخصیت های غیر صمیمی و دروغگویی را نوشتی؟ آیا تو هم مثل من از این حفظ ظاهر و دو رویی انسان شرقی متنفری یا این که نه ، شاید این رفتار را رفتاری متداول و زنانه می بینی؟
هوم… (می خندد)، چگونه می توانم به این سوال پاسخ دهم؟ شما باشید چطور جواب می دادید؟ به نظر من این سوال خیلی صادقانه نیست. در واقع این ویژگی که شما به آن ریا می گویید از ویژگی های ناخوشایند انسان های امروزی است. این ریاکاری همیشه در دنیای مجازی اتفاق می افتد. من هم این داستان را دوست دارم. اما من فکر می کنم آنچه در اینجا ضایع شده صمیمیت است زیرا نمی تواند هم طراز خود را اینجا پیدا کند. ببینید، فیلم فاتح آکین head on را به خاطر بیاورید. قهرمان فیلم در یک صحنه اعتراف بسیار صمیمانه ای درباره خود می کند. اما مرد نمی تواند او را درک کند. وقتی صداقت دختر نمی تواند در برابر طرف رو به رویش پاسخی بدهد و ناکام میماند ، دختر بطری الکل را می شکند و مچ دستش را می برد. در این داستان ( پیچِ پیچک ) دو زن وجود دارند که آخرین بار همدیگر را ده سال پیش دیده اند. ده سال پیش از زمان داستان،هنوز انقلاب نشده بود. هر دوی آنها موقعیت اجتماعی خوبی دارند و زندگی راحت و بی دغدغه ای دارند. بعد با انقلاب زندگی ما عوض می شود. هر دو زن در داستان روزهای سختی دارند. هیچکدوم دیگه اون دخترای بی خیال نیستن. مشکلاتی دارند. انسان مدرن می تواند ناامیدانه به دروغ پناه ببرد. اینها دروغ های معمولی است که در دنیای مجازی رایج است، اما در واقع حقایق عمیق را از بین نمی برد. اینجا هم همینطور. بله، آنها به دروغ های کوچک پناه می برند، اما حقیقت پشت آنها نیز آشکار است. به همین دلیل این داستان بسیار غم انگیز است.
داستان چاتو رانگا داستان محبوب توست و شاید دلیل اصلی نگارش خیابان گاندی باشد در این داستان اگر چه به واسطه سانسور اخلاقی حاکم بر دنیای نشردر ایران از بیان صریح اجتناب کرده ای اما خواننده متوجه رابطه جنسی زورگویانه برادر با خواهر بزرگترش است. البته برادر معتاد است و رابطه تجاوز جنسی است اما سکوت زن و دم بر نیاوردن در برابر این زنا با محارم که بالاخره به ظاهر به حامله ماندن از برادر و خودکشی زن می انجامد، مرا به تامل وامی دارد زیرا این نوع روابط غیر انسانی و اخلاقی در جوامع به ظاهر مذهبی و اخلاق گرای ترکیه هم موجود است. چیزی که همواره با سکوت زنان پوشیده می ماند و این تراژدی هر روز قربانی های جدیدی می گیرد.انگیزه اصلی تودرنگارش این داستان چیست ؟
درست است، این داستان داستان مورد علاقه من است. به نظر من هم خیلی خوب نوشته شده. در یک کار خوب، نویسنده فقط یک کانال است، عملا کار خودش را دیکته می کند و در این داستان دقیقاً همین اتفاق افتاده. در واقع من اول مطالب را جمع آوری می کنم و بعد می نویسم، اما در این داستان اینطور نبود. یک شب آنقدر احساس ناراحتی کردم که تصمیم گرفتم بمیرم. جلوی کامپیوترم نشستم تا وصیت نامه ام را بنویسم. من خیلی ناراضی بودم. در حالی که می خواستم این را بنویسم، ناگهان جملات زیر را روی صفحه دیدم: «خیلی خوشحالم. فکر می کنم هیچ کس به اندازه من خوشحال نیست و نخواهد بود. من تا جایی که می توانم خوشحالم…»* من عمداً داشتم این دروغ را می نوشتم، اما این دروغ برای سرپوش گذاشتن بر حقیقت نبود، بلکه برای افشای واضح تر آن نوعی پرووکاسیون است. آن شب چند صفحه نوشته شد و روز بعد وقتی داشتم مطالب نوشته شده را می خواندم جملاتی مرا به یاد دورانی انداخت که مواد مصرف کرده بودم و ناگهان خود را در این داستان دیدم. آنچه در اینجا گفته می شود هم نادرست است و هم درست. بله، ما در ایران نمیتوانیم بعضی چیزها را صریح بگوییم، اما در جاهایی که بازتر گفته میشود همین مشکلات وجود دارد. این مسائل در کشور ما از نظر اخلاقی مورد بحث قرار نمی گیرد، اما در کشورهای دموکراتیک که این مانع وجود ندارد، اما نهایتا نتیجه تفاوتی ندارد. عناصر جزایی این ماجرا را از روزنامه ها به یاد داشتم. بنابراین به نحوی رسانه های مکتوب از چنین وقایعی خبر می دهند، اما شاید نتوانیم آشکارا در مورد آنها بحث کنیم. من این فضا را با خانه متروکه و مبلمان قدیمی اینجا ایجاد کردم. آقای خاکدان نقاش جلد این کتاب نیز این مضمون مهجوریت را در آثار خود دارد. این رها شدن نماد کسانی است که زندگی شان زیر و رو شده یا مجبور به ترک کشورشان پس از انقلاب شدند. اما در مورد زنان، بله، سکوت زنان یک معضل جدی در جامعه ماست. اما منشأ این نه تنها دین، بلکه سنت ها و آداب و رسوم هم است. این دیدگاه بر قوانین نیز تأثیر می گذارد. برابری زن و مرد در جوامع مدرن یک قصه بیش نیست . اولاً اگر حتی قوانین هم این برابری را فراهم کنند، نگاه جامعه به نفع مردان است. اما مهمترین چیزی که می خواهم در اینجا بگویم، داستان از هم پاشیدگی یک خانواده است. انقلاب هم در جایی تاثیر داشت. با وجود گذشت چهل سال، هنوز انقلاب در جامعه ایران هضم نشده است.
داستان ایرج داستانی با عطر و بوی داستان های کلاسیک عاطفی است. اما گر بگویم در طول داستان نه تنها دلم به ایرج نسوخت دروغ نگفته ام. حتی هم به واسطه ضعف و ناتوانی شخصیتی اش درمدیریت بحران و هم تمایلات پنهان بچهدوستی یا پدوفیلیا که در او مشهود است باعث شد به او با انزجار بنگرم. می خواهم بپرسم انگیزه ات در ترسیم چنین شخصیت نامحبوب و متزلزل چه بوده است ؟
این خیلی بی رحمانه است! در واقع، من با ایرج آشنا شدم. او فردی بود که در خارج از کشور در رشته هنر تحصیل کرده بود. بعد از انقلاب مدتی فرودگاه ها تعطیل شد و او در آن زمان از معشوقش در ایران جدا ماند. در واقع در این داستان می خواستم از نابسامانی اجتماعی ناشی از انقلاب بگویم. البته من بودم که ایرج را در قالب یککفاش گذاشتم و او را لال کردم. در داستان، شما علاقه ایرج به دختر کوچک زنی را که سالها قبل دوست داشته را به به پدوفیلی نسبت می دهید. آیا پدوفیلی در این رابطه وجود دارد؟ بله، در ظاهر آنطور به نظر می رسد، اما در واقع اینطور نیست. انقلاب برای ما ایرانیان مانند زمان است که می چرخد و در یک جا متوقف می شود. درست مانند قصه ایرج، عشقی است که در وسط متوقف شده و لوث می شود.
در کافه گاندی هم با یک شخصیت زن متفاوت روبرو هستیم. هم مدرن و روشنفکر است هم مثل یک زن خانه دار دیوانه وار درگیر تمیزی خانه و کمک به مادربزرگ. هم از دخالت های دایی اش مظطرب است هم از گفته های اومتاثر می شود و خودش را سرزنش می کند. این دو گانگی شخصیتی در زن های خیابان گاندی آشکارا وجود دارد هم در ظاهر مدرن هستند هم از لحاظ فکری به نظر می رسد به نوعی برتری مردها را پذیرفته اند و حتی به آداب و رسوم سنتی گرایش آشکاری دارند. می خواهم از تو خیلی صریح سوال کنم آیا تو هم از آن دسته از زنها هستی که فکر میکنند مردها اززنها قابل اطمینان تر و کار بلدترند.
این دختر در بخشی از زندگی من نماینده من است. به همین دلیل این داستان را دوست ندارم چون من را به یاد آن دوران می اندازد. بله، شاید به همین دلیل است که ترجیح می دهم به جای اینکه علیه او قیام کنم، از او پیروی کنم. من در مورد دوره ای نوشتم که مدت زیادی با مادربزرگم زندگی کردم و خودم را کاملاً مسئول زندگی او می دانستم و حتی فکر می کردم که دیگران نیز همین انتظار را دارند. در واقع، مطمئن هستم که خوانندگان زن من خود را در این کتاب خواهند یافت. بله، این دوراهی، این اضطراب، این موضع گیری نامطمئن در زنان وجود دارد، اما این یک نقص نیست، فقط یک رفتار است. این را اصلاً عجیب نمیدانم، یعنی در مورد زنانی که در ظاهر مدرن هستند، اما به سنتهایشان احترام میگذارند یا در دل مذهبی هستند، عجیب نمیبینم. این ممکن است عجیب به نظر برسد. پس این دوراهی باعث رنج می شود. اما ما دلیل این امر نیستیم. وقتی تمام قدرت در دست مردان متمرکز شود، تنها راه حل که برای زنان می مان. همین دو رویی و ریاکاری است. این امر ذاتی زنان نیست، بلکه نوعی رفتار است که مردان زنان را از آن دفع می کنند. من به برابری اعتقادی ندارم، بله از نظر قانونی باید برابر باشیم، اما از نظر ساختار و شخصیت متفاوت هستیم. این داستان کوتاه دنیای درونی یک دختر را در یک دوره زمانی مشخص می کند. نه، من به برتری مردان اعتقادی ندارم، اما نمی توانم انکار کنم که مردان دارای قدرت و ابزار قدرت هستند. این قدرت ناشی از نابرابری حقوقی و قلدری مردانه است و خباین هم باعث ایجاد دوگانگی و اضطراب در رفتار زنان می شود.
